To produkt będący kwintesencją polskiego postu: „A tymczasem na krysztale król śledź zasiadł okazale. No minęły grzeszne czasy pączków, szynek i kiełbasy, Bo za śledzia jegomości cały naród ściśle pości, Są i jaja, jest oliwa, a śledź bladą twarzą kiwa, Kto zaś bardzo użyć rad, to ogonek z śledzia zjadł” (Mączyńska, „Losy króla pączka”).

Śledziami żegnano karnawał, wiążąc je w pęczki i obchodząc z nimi wieś. Śledzie podawano na podkurek, nocną ucztę rozpoczynającą post. Śledzie jedzono potem aż do znudzenia – były tak znienawidzone, że w Wielki Piątek wiązano śledzia na powrozie na drzewie jako „karę” za to, że „przez sześć niedziel panował nad mięsem, morząc żołądki ludzkie słabym posiłkiem swoim”, jak pisał ksiądz Kitowicz w „Opisie obyczajów”.

To do dziś popularna morska ryba. Gatunków śledzia jest kilkadziesiąt. Są śledzie holenderskie, norweskie, szkockie, szwedzkie, polskie i pacyficzne.
Ze względu na smak i jakość mięsa śledzie można podzielić na trzy grupy: „dziewicze” – delikatne, pełnotłuste, bez mlecza i ikry poławiane w maju; tłuste delikatne, z mleczem lub ikrą – tzw. pełne (łowione od lipca do września) i chude, bez ikry i mlecza, zwane „pustymi” lub „wytartymi” (łowione od października po tarle). Cechą charakterystyczną ryby świeżej jest błyszcząca skóra oraz oczy, a także czerwone skrzela. Jeśli ubarwienie jest inne, to znak, że ryba nie jest świeża.

Śledź najczęściej konserwowany jest solą. Świeżego śledzia można przysmażyć lub przyrządzić na grillu. Najczęściej kupowane są gotowe, niewymagające moczenia filety. Solone śledzie z beczki wymagają moczenia, obierania i filetowania. Przed obróbką można z nich wyłuskać ikrę lub mlecz, które mają wiele zastosowań kulinarnych. W zależności od gatunku i wielkości śledzie można moczyć od godziny do doby w zimnej wodzie, zmieniając ją w tym czasie 2–3-krotnie. Jeżeli zależy nam, aby wymoczyły się szybciej, należy obciąć im głowy, wypatroszyć, zeskrobać z wnętrza jamy brzusznej ciemną błonkę, przekroić tuszki wzdłuż od strony grzbietowej, usunąć kręgosłup i ości, zdjąć skórę, zaczynając od łba, namoczyć w wodzie, a później na 2–3 godziny w mleku. Moczenie w mleku polecane jest szczególnie wówczas, gdy chcemy złagodzić zbyt agresywny zapach śledzi. Mleko nadaje im delikatny, wyrafinowany smak. Śledzie w polskiej kuchni występują na tysiące sposobów – podaje się je w oleju, śmietanie, majonezie. Jako dodatek klasycznie używa się jabłek, kaparów, cebuli, szczypioru, marynowanych grzybów i kiszonych ogórków.

„Śledź” to też przyjęcie urządzane w ostatni wieczór karnawału przed rozpoczęciem postu. Zapowiedź okresu umiaru i wyrzeczenia. Dziś zarówno wieńczące karnawał przyjęcie, jak i sam śledź nazywane bywają zdrobniale „śledzikiem”. To jedyna ryba powszechnie określana tak pieszczotliwie. Polubiliśmy widać naszego odwiecznego postnego ciemiężcę.